R                 Rozpoznawanie uzależnienia odbywa się na podstawie obecności objawów osiowych, do których zaliczamy:

1. Silne pragnienie lub  poczucie przymusu picia, zażywania, grania, zakupów, itp., rozumiane jako  natrętna potrzeba realizacji uzależnienia (głód substancji lub określonego zachowania).

2. Upośledzenie zdolności kontrolowania zachowań związanych z uzależnieniem - trudności w  powstrzymywaniu się od realizacji uzależnienia, utrata kontroli nad długością trwania oraz sytuacjami, w jakich dochodzi do oddawania się uzależnieniu.

3. Objawy zespołu abstynencyjnego w sytuacji ograniczenia lub przerywania zażywania substancji/wykonywania czynności (drżenie mięśniowe, padaczka, znaczne przyspieszenie akcji serca, nadciśnienie tętnicze, nudności, wymioty, biegunka, rozszerzenie źrenic, wysuszenie śluzówek, wzmożona potliwość, bezsenność, nastrój drażliwy lub obniżony, niepokój, lęk w krańcowej postaci, majaczenie). Picie/zażywanie/ granie w celu łagodzenia objawów zespołu abstynencyjnego.

4. Zmieniona (najczęściej zwiększona) tolerancja na substancję/intensywność czynności (konieczność zwiększania/zmniejszania dawek substancji w celu uzyskania efektu powodowanego poprzednio).

5.  Koncentracja życia wokół uzależnienia kosztem innych zainteresowań i obowiązków.

6. Uporczywe realizowanie uzależnienia mimo wiedzy o jego szkodliwości dla zdrowia i oczywistych dowodów występowania niekorzystnych następstw rodzinnych, społecznych, finansowych itp. 

Wystąpienie co najmniej trzech z  powyższych objawów w ciągu minionego roku pozwala zdiagnozować  uzależnienie i wymaga profesjonalnej konsultacji. Uzależnienie jest chorobą, którą można leczyć.

Współuzależnienie

Natomiast osobę współuzależnioną poznajemy po podejmowaniu przez nią zachowań zmierzających do wpływania na przyjmowanie substancji czy realizowanie czynności uzależniającej przez członka rodziny (najczęściej partnera lub dziecko).

Poniżej znajdują się przykłady objawu nadkontroli:

• wymuszanie obietnic ograniczenia/zaprzestania realizowania uzależnienia,
• karanie za picie/granie itp. i nagradzanie za ograniczanie picia/grania (np. „ciche dni”, straszenie rozwodem, wyjazd do matki, chwalenie i stwarzanie przyjaznej atmosfery, gdy osoba uzależniona wróciła trzeźwa do domu, współżycie jako nagroda ),
• kontrolowanie, w jakim towarzystwie obraca się alkoholik/ hazardzista,
• zniechęcanie do pijących kolegów i zachwalanie abstynentów,
• organizowanie osobie uzależnionej czasu wolnego,
• udawanie chorej,
• wylewanie alkoholu,
• obwąchiwanie alkoholika,
• dzwonienie w celu sprawdzenia miejsca przebywania uzależnionego czy też jego trzeźwości/ jej braku,
• picie z osobą uzależnioną po to, by mniej alkoholu dla niej zostało,
• wyciąganie hazardzisty z kasyna.

Współuzależnieni cechują się także nadodpowiedzialnością za osobę uzależnioną. Przejawia się to m.in. ukrywaniem skutków picia/zażywania/ grania (np. załatwianie zwolnień lekarskich na kaca, spłacanie długów hazardzisty, przejmowanie obowiązków domowych osoby uzależnionej). Nadodpowiedzialność to także usprawiedliwianie alkoholika/narkomana/hazardzisty, tłumaczenie go, podporządkowywanie się temu, co mówi, by nie miał pretekstu do picia/brania/grania, udawanie na drugi dzień , że nic się nie stało mimo jego agresji.

Trzeci, ostatni objaw współuzależnienia to koszty emocjonalne wynikające z zaniedbywania własnych potrzeb na rzecz działań kontrolujących uzależnienie i wybawiających osobę uzależnioną od konsekwencji jej nałogu (m.in. nerwowość, drażliwość, wybuchowość wobec otoczenia, przeżywanie lęku, wstydu, poczucia winy, obniżony nastrój, poczucie osamotnienia, bezradność, bezsilność). Współuzależnienie prowadzi także do innych szkód – zaniedbywania dzieci, wyglądu fizycznego, izolowania się od ludzi, nieufności wobec nich, występowania objawów psychosomatycznych (np. bóle serce czy żołądka, zaburzenia snu).

DDA/DDD

DDA (Dorosłe Dzieci Alkoholików), DDD (Dorosłe Dzieci z Rodzin Dysfunkcyjnych)

DDA i DDD to terminy niezwykle popularne, jednak o dużym poziomie ogólności. Co w praktyce oznacza u danej osoby każdy z tych terminów może przekonać się dopiero psychoterapeuta po przeprowadzeniu rzetelnego wywiadu z pacjentem – wtedy możemy konkretnie wskazać na zaburzenia osobowości, nerwicowe, depresyjne itp.

Cechy wymagające postępowania diagnostycznego to:

• Poczucie odmienności,
• Krytyczna samoocena i zbyt poważne traktowanie siebie samego,
• Brak umiejętności czerpania satysfakcji z życia, przeżywania radości, zabawy,
• Pracoholizm, nadodpowiedzialność lub całkowity brak odpowiedzialności,
• Reagowanie bardzo silnym niepokojem na niepowodzenia,
• Niezrozumienie/ignorowanie własnych potrzeb emocjonalnych, trudności
  w okazywaniu uczuć,
• Funkcjonowanie zgodnie z zasadą „wszystko albo nic”,
• Impulsywność, trudności w realizacji planów życiowych z nią związane,
• Obawa przed nawiązywaniem bliskich kontaktów z innymi ludźmi, nadmierny poziom nieufności,
• Obawa przed odrzuceniem i stałe poszukiwanie aprobaty dla własnej osoby,
• Nieświadome poszukiwanie napięć i kryzysów, a następnie uskarżanie się na ich skutki,
• Poczucie, że jest się stale ignorowanym bądź stale atakowanym,
• Nadmierna wrażliwość bądź nadmierna obojętność (znieczulenie emocjonalne),
• Trudności w zrelaksowaniu się, odpoczynku,
• Samotność, izolacja,
• Huśtawki nastroju,
• Łatwe popadanie w uzależnienia,
• Nieświadome wybieranie na partnerów osób skłonnych do uzależnień,
• Konieczność zgadywania, co jest normalne, a co nie.